Uitleg bij artikel 89 AVG
Artikel 89 staat in hoofdstuk IX getiteld 'Bepalingen in verband met specifieke situaties op het gebied van gegevensverwerking'. Dit artikel gaat om de verwerking van persoonsgegevens voor onderzoek en archivering. De AVG kent op een aantal plaatsen een speciale positie toe voor het verwerken van persoonsgegevens in het kader van archivering, wetenschappelijk, historisch en statistisch onderzoek. Zo is er in artikel 5 lid 1 sub (b) en sub (e) een speciale bepaling neergelegd ten aanzien van het doelbindings- respectievelijk het opslagbeperkingsprincipe. Ook is het een van de uitzonderingsgronden ten aanzien van het verbod op het verwerken van bijzondere persoonsgegevens, zoals vervat in artikel 9 lid 2 sub (j). Er wordt naar verwezen in artikel 14 lid 5 sub (b) als het gaat om een beperking op de verplichting om informatie over de dataverwerking te verstrekken aan het datasubject waar de persoonsgegevens niet van het datasubject zelf zijn verkregen. Het is een uitzonderingsgrond voor het recht om vergeten te worden, zo staat in artikel 17 lid 3 sub (b). En er wordt naar verwezen als mogelijke uitzondering op het recht op bezwaar in artikel 21 lid 6. In artikel 89 wordt lidstaten de mogelijkheid geboden om een speciaal regime voor dergelijke verwerkingsactiviteiten aan te nemen. Bij alle punten geldt uiteraard dat de AVG niet van toepassing is op gegevens over overleden personen (artikel 4). Statistisch, wetenschappelijk en historisch onderzoek en archivering zijn typisch gebaseerd op de verwerking van persoonsgegevens en worden gezien als verwerkingen in het algemeen belang. In Nederland wordt aan de beperkingsmogelijkheden uit artikel 85 tot en met 91 invulling gegeven door de Uitvoeringswet AVG.
De verschillende verwerkingsdoeleinden moeten breed worden opgevat. Overweging 162 stelt dat onder het verwerken van persoonsgegevens met een statistisch oogmerk wordt verstaan dat het resultaat van de verwerking voor statistische doeleinden niet uit persoonsgegevens, maar uit geaggregeerde gegevens bestaat, en dat dit resultaat en de persoonsgegevens niet worden gebruikt als ondersteunend materiaal voor maatregelen of beslissingen die een bepaalde natuurlijke persoon betreffen. Overweging 160 stelt met nadruk dat historisch onderzoek ook onderzoek voor genealogische doeleinden omvat. Overweging 159 geeft aan dat wetenschappelijk onderzoek in dit verband breed moet worden opgevat en ook toegepast onderzoek gefinancierd uit particuliere middelen omvat. Wel moeten alle wetenschappelijke standaarden worden gerespecteerd. Ook wordt verwezen naar de doelstelling die is vervat in artikel 179 Verdrag op de Werking van de Europese Unie.
'Artikel 179
1. De Unie heeft tot doel haar wetenschappelijke en technologische grondslagen te versterken door de totstandbrenging van een Europese onderzoeksruimte waarbinnen onderzoekers, wetenschappelijke kennis en technologieën vrij circuleren, tot de ontwikkeling van het concurrentievermogen van de Unie en van haar industrie bij te dragen en de onderzoeksactiviteiten te bevorderen die uit hoofde van andere hoofdstukken van de Verdragen nodig worden geacht.
2. Te dien einde stimuleert zij in de gehele Unie de ondernemingen, met inbegrip van kleine en middelgrote ondernemingen, de onderzoekcentra en de universiteiten bij hun inspanningen op het gebied van hoogwaardig onderzoek en hoogwaardige technologische ontwikkeling; zij ondersteunt hun streven naar onderlinge samenwerking, waarbij het beleid er vooral op gericht is onderzoekers in staat te stellen vrijelijk samen te werken over de grenzen heen, en ondernemingen in staat te stellen de mogelijkheden van de interne markt ten volle te benutten, in het bijzonder door openstelling van de nationale overheidsopdrachten, vaststelling van gemeenschappelijke normen en opheffing van de wettelijke en fiscale belemmeringen welke die samenwerking in de weg staan.
3. Alle activiteiten van de Unie uit hoofde van de Verdragen, met inbegrip van demonstratieprojecten, op het gebied van onderzoek en technologische ontwikkeling worden vastgesteld en ten uitvoer gelegd overeenkomstig het bepaalde in deze titel.'
Lid 1 van artikel 89 geeft niet direct de uitzonderingsmogelijkheid waar het in artikel 89 in wezen om gaat, maar begint met de randvoorwaarden voor de uitzonderingsmogelijkheden. Wat in ieder geval niet kan worden uitgezonderd is het dataminimalisatiebeginsel en het vereiste van technische en organisatorische veiligheid. Er dienen in ieder geval zo weinig mogelijk persoonsgegevens te worden gebruikt; waar mogelijk moeten de gegevens worden geanonimiseerd en waar dat niet mogelijk is moeten de gegevens worden gepseudonimiseerd. Alhoewel de AVG gewoon van toepassing is op pseudonieme data, zo blijk uit artikel 4, wat niet geldt voor anonieme gegevens, geldt er wel een soepeler regime voor deze data, zo volgt uit artikel 6, artikel 25, artikel 32 en artikel 40. Naast het dataminimalisatieprincipe dienen er in ieder geval ook adequate technische en organisatorische veiligheidsmaatregelen te worden getroffen, zoals onder meer volgt uit artikel 5 en artikel 32. In additionele randvoorwaarde is dat uitzonderingen die door lidstaten worden aangenomen voor het verwerken van persoonsgegevens voor de in artikel 89 bedoelde doeleinden slecht betrekking mogen hebben op de rechten van het datasubject, zoals vervat in hoofdstuk III AVG. De reden is dat juist hierop uitzonderingen mogelijk zijn is dat het inroepen van deze rechten de mogelijkheden tot onderzoek en archivering kan belemmeren, terwijl dit als overstijgend, algemeen belang wordt gezien. Zo geeft overweging 157 aan dat de mogelijkheid om gegevens uit verschillende registers te koppelen in de medische context en registeronderzoek te doen in de sociale wetenschap van buitengewoon belang is. Overweging 158 wijst op het nut van de archivering van bijzondere persoonsgegevens, zoals specifieke informatie over het politiek gedrag onder voormalige totalitaire regimes, over genocide, misdaden tegen de menselijkheid, met name de Holocaust, en over oorlogsmisdaden. Als laatste voorwaarde stelt overweging 156 dat de verwerking van persoonsgegevens voor wetenschappelijke doeleinden ook dient te voldoen aan andere toepasselijke wetgeving, zoals die over klinische proeven. Daarbij geeft overweging 161 aan dat wat betreft de toestemming voor deelname aan wetenschappelijke onderzoeksactiviteiten in klinische proeven de Verordening betreffende klinische proeven van toepassing is.
Lid 2 geeft speciale regels voor drie van de vier verwerkingsdoeleinden waar het in artikel 89 om draait, namelijk wetenschappelijk onderzoek, statistisch onderzoek en historisch onderzoek; lid 3 geeft de regels voor de vierde verwerking, namelijk archivering. Daarbij mogen er meer rechten van het datasubject worden beperkt voor archivering dan voor de andere doeleinden. In lid 2 wordt vermeld dat lidstaten beperkingen kunnen aannemen voor het recht op inzage (artikel 15), het recht op rectificatie (artikel 16), het recht op beperking (artikel 18) en het recht op bezwaar (artikel 21). Deze beperkingen mogen slechts van toepassing zijn voor zover ze noodzakelijk zijn voor de goede uitvoer van onderzoeksdoeleinden.
Lid 3 van artikel 89 geeft speciale regels voor het verwerken van persoonsgegevens voor archiveringsdoeleinden. Lid 2 geeft regels voor de drie andere verwerkingen waar het in artikel 89 om draait, namelijk wetenschappelijk onderzoek, statistisch onderzoek en historisch onderzoek; lid 3 geeft de regels voor de vierde verwerking, namelijk archivering. Daarbij mogen er meer rechten van het datasubject worden beperkt voor archivering dan voor de andere doeleinden. In lid 3 wordt vermeld dat lidstaten beperkingen kunnen aannemen voor het recht op inzage (artikel 15), het recht op rectificatie (artikel 16), het recht op beperking (artikel 18) en het recht op bezwaar (artikel 21), zoals ook in lid 2 is vervat, en daarbij kan een uitzondering worden gemaakt op de kennisgevingsplicht (artikel 19) en het recht op dataportabiliteit (artikel 20). Deze beperkingen mogen slechts van toepassing zijn voor zover ze noodzakelijk zijn voor de goede uitvoer van archiveringsdoeleinden.
Lid 4 geeft tot slot aan dat dat de beperkingen die lidstaten op basis van leden 2 en 3 van artikel 89 kunnen aannemen slechts betrekking hebben op de verwerking van persoonsgegevens voor onderzoek en archivering. Als een organisatie de persoonsgegevens zowel verwerkt voor onderzoek of archivering en voor andere doeleinden, dan gelden de uitzonderingen ten aanzien van de rechten van het datasubject slechts voor de verwerking van persoonsgegevens voor zover dat geschiedt in het kader van onderzoek of archivering.
Artikel 89 Waarborgen en afwijkingen in verband met verwerking met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden
1.De verwerking met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden is onderworpen aan passende waarborgen in overeenstemming met deze verordening voor de rechten en vrijheden van de betrokkene. Die waarborgen zorgen ervoor dat er technische en organisatorischemaatregelen zijn getroffen om de inachtneming van het beginsel van minimale gegevensverwerking te garanderen. Deze maatregelen kunnen pseudonimisering omvatten, mits aldus die doeleinden in kwestie kunnen worden verwezenlijkt. Wanneer die doeleinden kunnen worden verwezenlijkt door verdere verwerking die de identificatie van betrokkenen niet of niet langer toelaat, moeten zij aldus worden verwezenlijkt.
2.Wanneer persoonsgegevens met het oog op wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden worden verwerkt, kan in het Unierecht of het lidstatelijke recht worden voorzien in afwijkingen van de in de artikelen 15, 16, 18 en 21 genoemde rechten, behoudens de in lid 1 van dit artikel bedoelde voorwaarden en waarborgen, voor zover die rechten de verwezenlijking van de specifieke doeleinden onmogelijk dreigen te maken of ernstig dreigen te belemmeren, en dergelijke afwijkingen noodzakelijk zijn om die doeleinden te bereiken.
3.Wanneer persoonsgegevens met het oog op archivering in het algemeen belang worden verwerkt, kan in het Unierecht of het lidstatelijke recht worden voorzien in afwijkingen van de in de artikelen 15, 16, 18, 19, 20 en 21 genoemde rechten, behoudens de in lid 1 van dit artikel bedoelde voorwaarden en waarborgen, voor zover die rechten het verwezenlijken van de specifieke doeleinden onmogelijk dreigen te maken of ernstig dreigen te belemmeren, en dergelijke afwijkingen noodzakelijk zijn om die doeleinden te bereiken.
4.Wanneer verwerking als bedoeld in de leden 2 en 3 tegelijkertijd ook een ander doel dient, zijn de afwijkingen uitsluitend van toepassing op verwerking voor de in die leden bedoelde doeleinden.
Overwegingen
(156) De verwerking van persoonsgegevens met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden, dient onderworpen te zijn aan passende waarborgen voor de rechten en vrijheden van de betrokkenen overeenkomstig deze verordening. Die waarborgen dienen ervoor te zorgen dat technische en organisatorische maatregelen worden getroffen om met name de inachtneming van het beginsel gegevensminimalisering te verzekeren. De verdere verwerking van persoonsgegevens met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek, of statistische doeleinden dient te worden uitgevoerd wanneer de verwerkingsverantwoordelijke heeft beoordeeld of deze doeleinden te verwezenlijken zijn door persoonsgegevens te verwerken op basis waarvan de betrokkenen niet of niet meer geïdentificeerd kunnen worden, op voorwaarde dat passende waarborgen bestaan,zoals de pseudonimisering van de persoonsgegevens. De lidstaten dienen passende waarborgen te bieden voor de verwerking van persoonsgegevens met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden. De lidstaten dienen te worden gemachtigd om, onder specifieke voorwaarden en met passende waarborgen voor de betrokkenen, nader te bepalen welke specificaties en afwijkingen gelden voor de informatievoorschriften, en te voorzien in het recht op rectificatie, het recht op wissing, het recht op vergetelheid, het recht op beperking van de verwerking en het recht van gegevensoverdraagbaarheid en het recht van bezwaar tegen verwerking van persoonsgegevens met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden. Indien dit tegen de achtergrond van de met de specifieke verwerking beoogde doeleinden passend is, kunnen in de genoemde voorwaarden en waarborgen specifieke procedures voor de uitoefening van deze rechten door betrokkenen worden opgenomen, in combinatie met technische en organisatorische maatregelen om, in het licht van de evenredigheids- en noodzaakbeginselen, het verwerken van persoonsgegevens tot een minimum te beperken. De verwerking van persoonsgegevens voor wetenschappelijke doeleinden dient ook te voldoen aan andere toepasselijke wetgeving, zoals die over klinische proeven.
(157) Door gegevens uit verschillende registers te koppelen, kunnen onderzoekers nieuwe en zeer waardevolle kennis verwerven over veel voorkomende medische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, kanker en depressie. Omdat zij op een groter deel van de bevolking zijn gebaseerd, kunnen onderzoeksresultaten met behulp van registers worden verbeterd. In de sociale wetenschappen kunnen wetenschappers dankzij registeronderzoek essentiële kennis verwerven over de wisselwerking op lange termijn van een aantal sociale factoren, zoals werkloosheid en onderwijs met andere levensomstandigheden. Onderzoeksresultaten die door middel van registers worden verkregen, leveren solide kennis van hoge kwaliteit op, die kan worden gebruikt om een op kennis gebaseerd beleid te ontwikkelen en te implementeren, de levenskwaliteit van een deel van de bevolking te verbeteren, en sociale diensten efficiënter te maken. Daarom moet, teneinde wetenschappelijk onderzoek te faciliteren, worden bepaald dat persoonsgegevens, met inachtneming van de passende voorwaarden en waarborgen die in het Unierecht of het lidstatelijke recht zijn vastgesteld, met het oog op wetenschappelijk onderzoek mogen worden verwerkt.
(158) Wanneer persoonsgegevens voor archiveringsdoeleinden worden verwerkt, dient deze verordening ook voor verwerking met dit doel te gelden, met dien verstande dat deze verordening niet van toepassing mag zijn op persoonsgegevens van overleden personen. Overheidsinstanties of openbare of particuliere organen die in het bezit zijn van gegevens van algemeen belang moeten diensten zijn die, conform het Unierecht of het lidstatelijke recht, wettelijk verplicht zijn gegevens van blijvende waarde voor het algemeen belang te verwerven, te bewaren, te beoordelen, te ordenen, te beschrijven, mee te delen, onder de aandacht te brengen, te verspreiden en toegankelijk te maken. De lidstaten moeten tevens worden gemachtigd om te bepalen dat persoonsgegevens voor archiveringsdoeleinden verder mogen worden verwerkt, bijvoorbeeld met het oog op het verstrekken van specifieke informatie over het politiek gedrag onder voormalige totalitaire regimes, over genocide, misdaden tegen de menselijkheid, met name de Holocaust, of over oorlogsmisdaden.
(159) Wanneer persoonsgegevens met het oog op wetenschappelijk onderzoek worden verwerkt, moet deze verordening ook op verwerking met dat doel van toepassing zijn. Voor de toepassing van deze verordening moet de verwerking van persoonsgegevens met het oog op wetenschappelijk onderzoek ruim worden opgevat en bijvoorbeeld technologische ontwikkeling en demonstratie, fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en uit particuliere middelen gefinancierd onderzoek omvatten. Bovendien dient de doelstelling van de Unie uit hoofde van artikel 179, lid 1, VWEU, te weten de totstandbrenging van een Europese onderzoeksruimte, in acht te worden genomen. Wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden omvatten ook studies op het gebied van de volksgezondheid die in het algemeen belang worden gedaan. Om als verwerking van persoonsgegevens et het oog op wetenschappelijk onderzoek te worden aangemerkt, moet de verwerking aan specifieke voorwaarden voldoen, met name wat betreft het publiceren of anderszins openbaar maken van persoonsgegevens voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden. Indien de resultaten van wetenschappelijk onderzoek, met name op het gebied van gezondheid, aanleiding geven tot verdere maatregelen in het belang van de betrokkene, zijn met het oog op deze maatregelen de algemene regels van deze verordening van toepassing.
(160) Wanneer persoonsgegevens met het oog op historisch onderzoek worden verwerkt, dient deze verordening ook voor verwerking met dat doel te gelden. Dit dient ook historisch onderzoek en onderzoek voor genealogische doeleinden te omvatten, met dien verstande dat deze verordening niet van toepassing mag zijn op overleden personen.
(161) Wat betreft de toestemming voor deelname aan wetenschappelijke onderzoeksactiviteiten in klinische proeven dienen de desbetreffende bepalingen van Verordening (EU) nr. 536/2014 van het Europees Parlement en de Raad van toepassing te zijn.
(162) Wanneer persoonsgegevens voor statistische doeleinden worden verwerkt, dient deze verordening voor verwerking met dat doel te gelden. Bepalingen betreffende statistische inhoud, toegangscontrole, specificaties voor het verwerken van persoonsgegevens voor statistische doeleinden en passende maatregelen ter bescherming van de rechten en vrijheden van de betrokkene en ter verzekering van statistische geheimhouding dienen, binnen de grenzen van deze verordening, in het Unierecht of het lidstatelijke recht te worden vastgesteld. Onder statistische doeleinden wordt verstaan het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens die nodig zijn voor statistische onderzoeken en voor het produceren van statistische resultaten. Die statistische resultaten kunnen ook voor andere doeleinden worden gebruikt, onder meer voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden. doeleindenHet statistische oogmerk betekent dat het resultaat van de verwerking voor statistische doeleinden niet uit persoonsgegevens, maar uit geaggregeerde gegevens bestaat, en dat dit resultaat en de persoonsgegevens niet worden gebruikt als ondersteunend materiaal voor maatregelen of beslissingen die een bepaalde natuurlijke persoon betreffen.